WYKŁAD 1

Angelika Kowalska

Angelika Mikołajczyk

6.03.2014r.

UWARUNKOWANIA KULTUROWE ROZWOJU MIAST

Różne koncepcje odnoszące się do powstawania pierwszych miast

1. Koncepcja nadwyżki produkcji- miasta zaczęły powstawać wtedy gdy ludzie przestali skupiać się na zaspokajaniu własnych potrzeb gospodarki wiejskiej. Nadwyżka produkcji ponad bezpośrednie potrzeby pozwala na to aby część osób zajęła się działalnością inną niż produkcja rolna.

Umożliwiło to specjalizację i rozwój grup wykonujących różne zajęcia (księża, wojownicy, pisarze czy rzemieślnicy)

Nadwyżka produkcji poprzedziła rozwój systemów irygacji. Wydajne systemy irygacji poprzedziły powstanie złożonej biurokracji. To w efekcie oznacza rozwój miast.

Zaczęło powstawać wiele ośrodków, które pojawiały się niezależnie od siebie.

2. Miasto jako chronione miejsce handlu- zgodnie z nią miasta rozwinęły się jako ośrodki handlu. Istotne było zaopatrywanie miast w żywność dlatego wzrosło znaczenie produkcji rolnej.

Największe targi odbywały się w tymczasowych ośrodkach miejskich (np. niedaleko Amheim)

3. Miasto jako ośrodek obrony i dominacji- potrzebę powstawania miast wymusił podbój zbrojny lub stabilizacja polityczna. Potrzebne były centra administracyjne, militarne, które miały kontrolować nowo podbite tereny (np. Uronarti- XII Dynastia). Rozwój aparatu politycznego był przyczyną ekspansji. Władcy chcieli w ten sposób pokazać swoją potęgę i utrzymać władzę.
4. Miasto jako miejsce święte- miasto jako miejsce kultu religijnego. Rozwój takiego miasta zaczynał się zwykle od produkowania nadwyżki żywności przez społeczeństwo wiejskie, które w lokalnych miejscach kultu artykułowało właściwe sobie niepokoje w związku ze śmiercią, klęskami itp. Atrakcyjne miejsca stopniowo zyskiwały reputację i ściągały pielgrzymów co często powodowało powstawanie stałych centrów ceremonii.

We wnętrzach miejskich dobrze widać sposób funkcjonowania mieszkańców, który z kolei jest świadectwem epoki z jakiej pochodzi dane miasto.

Sitte rozpoczął swoją wypowiedź od Starożytnej Grecji - miejsca, w których gromadzili się ludzie odzwierciedlały charakter miasta. Były to zwykle place- agory (rys. 1) na których odbywał się handel lub miejsca umożliwiające dyskusje (jednym słowem miejsca humanistyczne). Różne elementy tworzyły tam całość. Nie było zasad. Brak uporządkowania sprzyjał kontaktom międzyludzkim. Sitte opisywał sposób ustawiania pomników, kolumn upamiętniających, które były realizowane nie w sposób geometryczny ale obok miejsc którymi poruszali się ludzie . Miało to podnieść rangę architektury, wpływać na emocje odbiorców (był to celowy zabieg).

Odmiennie wyglądały przestrzenie w miastach rzymskich. Przykładem może być Forum Romanum (rys. 2), którego układ był stanowczo bardziej regularny. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego (476 r. n.e.) obowiązujące do tej pory zasady projektowania budowy miasta przestały mieć znaczenie a następna epoka zaczęła rządzić się własnymi prawami.

Miasta średniowieczne pełniały funkcje ochronną czego konsekwencją była zwarta zabudowa. Ponadto w strukturze miasta wyróżnione zostały obiekty sakralne pełniące nadrzędną role w życiu ówczesnych mieszczan . 

Place w tych miastach były mocno zdefiniowane. Nastąpił wtedy rozwój wnętrz miejskich (o czym mówił Sitte (rys. 3)). Podnosiły one zarówno rangę przestrzeni miejskich jak i budowli. Kościoły górowały nad średniowiecznymi miastami. Były miejscem kultu, przekazywania tradycji, schronieniem i centrum spotkań. Były jak „książki” - ludzie którzy nie umieli czytać dowiadywali się w miejscach kultu wielu rzeczy na temat tradycji, religii, lokalnej historii. Pod koniec epoki obok budynków sakralnych znaczną role odgrywać zaczęły budowle świeckie np. Ratusz we Wrocławiu.

Z czasem (szczególnie we Włoszech) zaczęto dostrzegać spuściznę rzymską, co wpłynęło na rozwój przestrzeni. W dobie renesansu wnętrza były świadomie projektowane i ważne były budowle publiczne. Przestrzeń coraz częściej traktowano jako całość. We Florencji galeria Uffizi miała kształtować widoki. Zastanawiano się już nad zagadnieniami perspektywy.

Każdorazowo twórcy miejsc publicznych, aby podkreślić ich wspaniałość, stosowali zbliżone środki wyrazu.

XIXw (Lyon Place Morand) - gdy dochodzimy do epoki nowożytnej, sposób kształtowania przestrzeni się zmienia. XIX wieczna zabudowa charakteryzowała się tym, że ściany placu nie były elementami świadomie zakomponowanymi, mimo swojej symetryczności i osiowości. Jednocześnie rozwój transportu wpłynął na zmianę proporcji między otwarciami a ścianami - miejsca stały się mniej zdefiniowane w przestrzeni. Sitte zwracał uwagę na zmianę tej skali, co postrzegał jako problem.

SYLWETA MIEJSKA

Patrząc na miasto z zewnątrz można dostrzec jakie instytucje zajmowały najwięcej miejsca w świadomości obywateli, co i kto był ważny (patrzenie co najbardziej wystaje).

Ateny: najważniejsza w świadomości mieszkańców była religia i górujący nad miastem Akropol.

W miastach średniowiecznych: nacisk kładziono na funkcje obronne.

We Włoszech (Bolonia): miasto najeżone wieżami obronnymi - wznosiły je zamożne rody, najwyższe należały do najbogatszych. Widoczne było to także w ikonografii.

Dalej coraz częściej w sylwecie miast miejsce poczesne zajmowały kościoły a więc i zagadnienie sacrum - co znajduje swoje odniesienie w miastach francuskich, niemieckich, które prześcigały się w budowaniu katedr (zabudowa świecka nie była dla nich szczególnie istotna).

W ikonografii: Jerozolima - dominuje kopuła (renesans)

Patrząc na drzeworyty, z pogranicza epoki średniowiecza i renesansu ,obecne były budowle sakralne ale pojawiały się również świeckie - świadczyły o potędze patriarchatu świeckiego . Widać to też na innych rycinach z tego okresu.

Ze zmianami sposobu prowadzenia wojen zmieniał się sposób kształtowania budowli obronnych.

Ryciny z XVI w- wskazują na zaawansowany rozwój budowli publicznych, coraz bardziej konkurującymi z sakralnymi. Koło ratuszy pojawiały się hale targowe, dworce ( a więc miejsca spotkań ludzi).

Zaczęto krytykować krajobraz miasta. Sitte zaczął odnosić się do miast przemysłowych, porównując je z religijnymi. W sylwecie miasta budynki sakralne nadal były bardzo ważne.

Patrząc na Włochy – początkowo istotną rolę odgrywała w mieści obrona. Wokół fortyfikacji można było zauważyć intensywną zabudowę - zagęszczona strukturę miejską. Jednak później fortyfikacje straciły na znaczeniu, zmienił się ich kształt (zmiany techniki wojennej, pojawienie się bastionów).

Zamość (renesans)- jako jedno z nielicznych miast budowanych od podstaw. Rozbudowywało się stopniowo.

Wraz z rozwojem państwowości zmienił się sposób kształtowania władzy (polityki). Początkowym etapem rozwoju była kumulacja kapitału np. założenia o dużej skali (barok- wielkie osie kompozycyjne, ogrody pałacowe- Wersal). Jednocześnie rozwój produkcji stymulował budowę miast (bo władza miała mało do powiedzenia). W Anglii struktury stawały się zwarte co pogarszało jakość życia mieszkańców. Rozwój technologii powodował zwiększanie się liczby ludności miejskiej co skutkowało szybkim tempem rozwoju miast i niewystarczającymi warunkami np. sanitarnymi.

Dobrze widać to na przykładzie Londynu i Wielkiego Pożaru w 1666r.

W 1667r w Londynie wprowadzono I przepisy- zakazano budowania z drewna. Podczas odbudowy nie udało się wytyczyć wielkich arterii jak w Paryżu bo patriarchat się nie zgodził (słaba władza, inna kultura) ale od tego momentu zaczęły się kształtować przepisy regulujące budowę miasta- początkowo ograniczające prawa własności (mówiono właścicielom jak budować). W strukturze Londynu pojawiły się budowle sakralne i świeckie, które pełniły dodatkowo funkcje porządkujące i poprawiające orientację, struktura uległa pełnemu rozrzedzeniu.

Niemal równolegle w Paryżu wytyczono wielkie bulwary (cel: potrzeba manifestacji państwowej, wielkich wtedy oczekiwań sfer rządzących, połączenie dworców, udrożnienie ulic, względy bezpieczeństwa). Struktura zabudowy za fasadami pozostała bardzo intensywna - zabudowa średniowieczna – co powodowało duży kontrast. Bulwary zapewniały dostępność oddziałów wojskowych i poczucie dostojeństwa władzy.

SYLWETA MIEJSKA PÓŹNIEJ…

Prestiż budynków świeckich dorównał sakralnym a więc sylweta zaczęła się wyrównywać.

Łódź jako miasto kominów można zestawić z wieżami w Bolonii.

Amsterdam w porównaniu z Paryżem: patrząc z perspektywy ulic miasta te są podobne, z lotu ptaka są bardzo różne. Sama struktura miejska jest zupełnie odmienna.

Obecnie miejsca kościołów zajmują centra biznesu np. Hong Kong, Szanghaj.

Sylwetę miejską można postrzegać nie tylko z zewnątrz ale i od wewnątrz. Istotne są także zagadnienia zachowania zabytków.

Zachęcamy do dyskusji w komentarzach!