UWARUNKOWANIA KULTUROWE ROZWOJU MIAST I RÓŻNE KONCEPCJE ODNOSZĄCE SIĘ DO POWSTANIA PIERWSZYCH MIAST

Paulina Sawicka, Ksymena Kwaśniak

KONCEPCJA NADWYŻKI PRODUKCJI

Miasta powstawały w momencie odejścia od prostej, bazującej na zaspokajaniu własnych potrzeb gospodarki wiejskiej. Nadwyżka produkcji ponad bezpośrednie potrzeby społeczności umożliwia niektórym grupom osób zajęcie się czymś innym niż produkcja rolna. To stworzyło możliwość specjalizacji i rozwoju grup wykonujących różne zajęcia:

·        pisarzy;

·        rzemieślników;

·        księży;

·        wojowników;

           Nadwyżka produkcji poprzedziła rozwój systemów irygacji. Wydajne systemy irygacji poprzedziły powstanie złożonej biurokracji. To w efekcie oznacza rozwój miast.

Piramida społeczna

MIASTO JAKO CHRONIONE MIEJSCE HANDLU

Miasta rozwinęły się jako ośrodki handlu. Intensyfikacja produkcji rolnej w efekcie była niezbędna, aby dostarczyć miastom żywności. 

Największe targi odbywały się z początku w tymczasowych ośrodkach miejskich.

MIASTO JAKO OŚRODEK OBRONY I DOMINACJI

Przedprzemysłowe miasto było mechanizmem za pomocą którego władcy mogli konsolidować i utrzymywać władzę.

Ekspansja miast i zajmowanie niezurbanizowanych terenów związana była z konsolidacją i rozwojem aparatu politycznego, wynikającego z funkcjonowania królestwa lub imperium.

Podbój zbrojny lub polityczna stabilizacja stworzyło potrzebę miasta.

Rozwój potęgi zwycięzców wymagał centrów administracyjnych i militarnych w celu kontroli nowo zdobytych terenów.

MIASTO JAKO MIEJSCE ŚWIĘTE

Klasyczny opis rozwoju wydaje się zaczynać od osiadłego społeczeństwa wiejskiego , które jest w stanie wyprodukować nadwyżkę żywności i która w lokalnych miejscach kultu i rytuałach artykułowało właściwe sobie niepokoje dotyczące urodzaju, śmierci, klęsk i ciągłości społeczności ludzi.

Szczególnie atrakcyjne miejsca kultu zyskiwały reputację, ściągając pielgrzymów oraz dary z większego obszaru. Z czasem stawało się stałym centrum ceremonii.

II ZMIANA WYGLĄDU MIAST NA PRZESTRZENI WIEKÓW:

STAROŻYTNOŚĆ :

GRECJA :

  Greckie miasta charakteryzowały się chaotycznym układem zabudowy, brakiem regularności, symetrii, sprawiały wrażenie niezaplanowanych choć tworzyły spójny i często bardzo malowniczy obraz. To właśnie takimi układami urbanistycznymi zachwycał się Camillo Sitte – wybitny austriacki urbanista i architekt. Jego zdaniem nieregularne i niegeometryczne place i kręte uliczki stwarzały niepowtarzalny klimat, nadawały miejscu charakter, pozbawiały go monotonii. Każdy plac wyglądał inaczej i każdy z nich zachwycał.

RZYM :

  Miasta rzymskie były przeciwieństwem Grecji . Widoczna jest w nich geometria( miasta miały kształt prostokątów bądź kwadratów) , regularność (podział na identyczne kwartały), symetria (niemal każde miasto posiadało przynajmniej jedną oś symetrii ), brak chaotyczności ( od razu widać, że były one planowane ) . Wszystkie ulice przecinały się pod kątem prostym.

ŚREDNIOWIECZE :

  W miastach średniowiecznych największą uwagę przywiązywano do budowli sakralnych, dlatego też starano się je jak najbardziej wyeksponować. Przestrzeń wokół świątyni miała zapewnić jej odpowiednią rangę. Ponieważ ludność poruszała się głównie pieszo place musiały być mocno zdefiniowane, aby były odczuwalne. Z czasem dużą rolę zaczęły odgrywać również ośrodki świeckie(np. ratusze ), stawiane w pobliżu świątyń, którym jednak nie dorównały. Budowle świeckie dawały ludziom wierzącym poczucie bezpieczeństwa a ich znaczenie i potęga były pewnego rodzaju tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie. W późniejszych czasach zaczęto doceniać spuściznę rzymską. Budynki miały kadrować przestrzeń , kształtować krajobraz. Stawiano duże budowle publiczne. Zaczęto traktować przestrzeń jako całość.

         

WIEK XIX :

  W epoce nowożytnej nadal powstawały na kształt miast rzymskich osiowe i symetryczne struktury miejskie. Jednak zaczęto budować place o znacznie większych rozmiarach. Ze względu na rozwój transportu nastąpiła zmiana proporcji między ulicami a budynkami. Ulice te musiały być szersze. Należy pamiętać także , że wiek XIX to era przemysłowa. Miasta zmieniły swój charakter. Powstało wiele ogromnych fabryk. Napływ ludzi poszukujących pracy doprowadził do dynamicznego rozrostu przestrzennego miast.

III SYLWETA MIEJSKA

   Sylweta miejska od zawsze stanowiła ,,otwartą księgę” , z której możemy łatwo wyczytać co dla danego miejsca jest największym priorytetem, z czym utożsamia się społeczeństwo , z jakiego rodzaju miastem mamy do czynienia. Obiekt wystający najwyżej w sylwecie miasta stanowi najważniejszą budowle w świadomości żyjącej tam ludności. Na przykład we Włoszech, gdzie najważniejsze dla mieszkańców było niegdyś zapewnienie sobie bezpieczeństwa, możemy ujrzeć mnóstwo wyrastających ponad poziom miasta wież obronnych ( zależność ta widoczna jest nawet w ikonografii włoskiej ). W miastach europejskich gdzie dużą wagę przywiązywano do religii elementem wyróżniającym się były obiekty sakralne. Zabudowa świecka pozostawała w tle.

Włochy, Toskania

     Pod koniec średniowiecza i na początku renesansu świątynie wciąż były najistotniejsze, ale powoli w sylwecie miasta zaczęły wyróżniać się także ratusze, hale targowe, a nawet dworce kolejowe, co było spowodowane rozwojem kultury i technologii.

    

  Z czasem mury obronne obrośnięte podgrodziami zaczęły tracić swoje wartości i zastosowanie. Fortyfikacje zmieniły swój kształt. Mury stały się bastionami. W późniejszym okresie fortyfikacje zupełnie burzono, a w ich miejscu powstawały tereny zieleni (XIX wiek). W ten sposób wieże przestały stanowić element wyróżniający się w krajobrazie miasta w przeciwieństwie do świątyń, które nie zmieniły swojej rangi.  

   W baroku wraz z rozwojem państwowości, zmianą sposobu kształtowania władzy i rozwojem produkcji nastąpiła możliwość powstawania ogromnych założeń przestrzennych. Struktury miejskie stawały się bardziej zwarte. Wczesny rozwój technologii doprowadził do szybkiego rozrostu i puchnięcia miast, co było krytykowane przez Camillo Sitte. W efekcie doprowadziło to do ograniczenia własności, zaniedbania warunków sanitarnych, złych warunków życia. Jednak dopiero pożar w Londynie, który miał miejsce w 1666 roku, otworzył wszystkim oczy. Wizerunek miasta uległ zmianie. Wprowadzono regulacje urbanistyczne (m. in.: poszerzono ulice i dziedzińce, zabroniono budowania z drewna ).

  W XIX wieku miasto najeżone świątyniami zaczęło konkurować z miastem najeżonym kominami przemysłowymi. Niestety wiele obiektów sakralnych przegrało tę walkę. W późniejszych czasach wysokie kominy zastępowane były innymi obiektami świeckimi jak np. dworce kolejowe.

  We współczesnych miastach na pierwszy plan wysuwają się centra handlowe, zabudowa biurowa i komercyjna, a także anteny satelitarne.