Wykład 06 : Morfologia miasta 02

Magdalena Gołygowska

Justyna Borkowska

Morfologia miasta jest to nauka o budowie wewnętrznej i zewnętrznej organizmu miejskiego oraz o pochodzeniu składających się na ten organizm części.

SZKOŁA WŁOSKA

W ujęciu szkoły włoskiej dużo więcej jest mowy o zagadnieniach architektonicznych, zagadnieniach związanych ze znaczeniem a także o analizowaniu struktur przestrzennych jako pewnych konkretnych, namacalnych form.

Morfologia miasta w ujęciu szkoły włoskiej:

• Struktury przestrzenne są konkretnymi, namacalnymi formami (trwającymi w czasie, będącymi świadectwem okresu kiedy powstały a także ulegającymi pewnym przekształceniom) – Morfologia miasta w ujęciu szkoły włoskiej zajmuje się analizą zarówno genezy, powstania danej struktury , jej przekształceń w zestawieniu z jej formą.
• Znaczenie jako atrybut przypisany do formy - zagadnienie znaczeń jest współcześnie bardzo ważne . Różne grupy odbiorców inaczej traktują te same miejsca. Znaczenie, będące funkcją kultury nie może być rozumiane tak samo. Pewne zjawiska do pewnego stopnia mają charakter uniwersalny , a do pewnego stopnia są przypisane właściwej, konkretnej grupie. Zatem główną rolę odgrywają zagadnienia odniesień kulturowych .
• Waga pojęcia typu – w ramach szkoły włoskiej typ odgrywa centralną rolę (typ rozumiany w znaczeniu archetypu). Dla reprezentantów tej szkoły obecność typologii była fundamentem analizy

Czołowym przedstawicielem szkoły włoskiej, naukowcem zajmującym się badaniami formy miasta i jego rozwoju był Włoch Salverio Muratori.

Pierwszą książką, którą napisał było ,,Studium urbanistyczne historii miasta Wenecji w ujęciu operacyjnym” z 1959 roku. Mówi ona o tym aby historię budowy miasta traktować jako przeciwieństwo twórców współczesnych. Odnośnikiem danej struktury jest szukanie pewnej kontynuacji poprzez analizowanie dotychczasowych struktur. Dotychczas zurbanizowane struktury pomagają nam odebrać pewne treści.

Salverio Muratori dostrzegał korzenie architektury w kontynuacji tradycji budowy miasta, która przeważała od starożytności do lat trzydziestych. We Włoszech nawiązanie do tradycji było zawsze obecne, dążono do tego by w jakiś sposób kontynuować to co działo się wcześniej. Było to absolutnym zaprzeczeniem modernizmu.

Ilustracje pochodzące z opracowania Muratoriego, odnoszącego się do analizy struktury morfologicznej Wenecji.

Należy zwrócić uwagę, że projekty przekształceń struktur miejskich uzasadnione są bardzo bogatą analizą ilustracyjną, pokazującą rozwój poszczególnych budynków w różnych skalach (skali miasta, kwartału, budynku i detali).

Myśli pojawiające się w ramach założeń pierwszego z twórców włoskiej szkoły morfologii miasta:

• Przedmiotem analiz może być forma miasta traktowana odrębnie od procesów społecznych, które kształtują rozwój społeczności. Miasta nie są jedynie rezultatem procesów społecznych, gdyż żyją same w sobie i w jakiś sposób oddziałują na mieszkańców, którzy w nich funkcjonują.
• zagadnienie znaczenia związane jest typowo z kulturą grupy, która daną strukturę uformowała. Formy reprezentują coś więcej niż jedynie fizyczną objętość i są czymś ponad funkcją, którą obecnie mieszczą. Zawierają także idee i doświadczenia lokalnej kultury.
• Studiując formy, studiujemy również powiązaną z nimi kulturę. Trudno jest studiować ] formę w oderwaniu od powiązanej kultury. Można to zrozumieć dopiero wtedy gdy wyobrazimy sobie grupę osób, które dane obiekty wznosiły.
• Studiowanie formy odbywa się poprzez klasyfikację typologiczną. Zatem metoda opracowana przez Muratoriego jest również odnoszona jako metoda typologiczna.

Metoda typologiczna

Dzięki metodzie typologicznej uzyskujemy analizę elementów struktury na czterech poziomach dokładności / skali. Mówimy o : analizie zabudowy ,analizie w skali dzielnicy, analizie w skali miasta oraz analizie w skali terytorium.

Przedmiotem analiz są :

- elementy danego projektu,

- ich wewnętrzna struktura,

- relacja między formą oraz jej wykorzystaniem,

- aspekty formalne, czyli sposób w jaki forma przynosi konkretną funkcję lub znaczenie

Ten sposób nie musi być jednorodny, może być realizowany na wiele sposobów.

Kluczowa rola typów – wytwór konwencji i norm, które funkcjonują w pewnym rejonie lub mieście i które ewoluowały w czasie na podstawie doświadczenia

• Typ jako opozycja standardu - standard to pewien zapis, który wynika z funkcjonowania pewnych norm technicznych, jest ubogi kulturowo. Natomiast typ jest szerszym pojęciem, jest bogaty w znaczenia i odniesienia kulturowe.
• Metody zmierzające do osiągnięcia spójności – Próbując przeciwstawiać strukturę miasta historycznego i miasta modernistycznego, a także szukając odniesienia do typów rozwijanych od momentu zaistnienia miasta w danym miejscu, Muratori wyszukiwał pewnej spójności, (ciągłości). Rozwój typów, nawet jeżeli kultura funkcjonowania danej społeczności pozostała ta sama rządzi się również pewnymi uwarunkowaniami związanymi z rozwojem cywilizacji. W związku z tym zmieniają się technologie, zmieniają się sposoby budowania, zmienia się sposób percepcji, zmienia się postrzeganie pojęcia piękna. Wszystko się zmienia, jednak pomimo tego pewien sposób funkcjonowania elementów struktury pozostaje ten sam i są one rozumiane w podobny sposób. Spójność, o której jest mowa odnosi się do pojęcia kontynuacji, która jest obecnie i ma szanse zaistnieć poprzez wnikliwe zrozumienie czym dana forma była kulturowo wcześniej i czym może się ona stać gdy zastosujemy inne, nowe struktury. Zastosowanie nowoczesnych struktur, wyglądających zupełnie inaczej i wykonanych z kompletnie innej technologii nie wyklucza pojęcia kontynuacji.
• Wewnętrzne intuicyjne normy
• Wnikliwe studia - w ramach szkoły włoskiej racjonalność poszukiwana była poprzez systematyczność prowadzenia analiz. Stąd też wynika mnogość rysunków oraz analiz. Mówiąc o analizie struktury, przedmiotem analizy były najmniejsze detale, plany, elewacje. Były one bardzo dokładnie realizowane.
• Użyteczność historii w projektowaniu : ‘ Storia operante’ - Muratori pragnął by jego metoda analiz mogła być używana jako podstawa do projektowania architektonicznego i urbanistycznego. Znajduje to odbicie w fakcie, iż używa on słów ‘storia operante’ (historia działająca). Historia nie służy zaspokojeniu ciekawości, powinna być używana w procesie projektowym . Nie tylko bazowanie na pewnej typologii może stać się przedmiotem kontynuacji. Duch miejsca, który jest obecny może być zapisany również inaczej. Ważna jest zatem umiejętność odczytania ducha miejsca poprzez studia formy.

Najważniejsze założenia teoretyczne (założenia całej szkoły włoskiej) :

1. budynek i otoczenie nie mogą być traktowane rozdzielnie – zagospodarowanie należy traktować jako całość. Powinny być brane pod uwagę wspólnie zarówno w analizach jak i w projektowaniu, ponieważ budynek poddaje się przekształceniom.

2. części miasta nie mogą być rozważane oddzielnie od całego miasta - w ramach szkoły włoskiej bardzo wyraźna jest hierarchiczność.

3. Miasto może być rozumiane jedynie w swoim wymiarze historycznym, ponieważ wyłania się z sukcesji reakcji i procesów wzrostu. Nie da się zrozumieć miasta bez odniesienia do wymiaru historycznego. Jest to krytyka modernizmu, krytyka projektowania, które próbuje myśleć wyłącznie o przyszłości oraz poszukuje rozwoju bez odniesienia do tego co w danym miejscu istniało wcześniej.

W ujęciu Muraturiego typologia to nie tylko budynki ale również ściany, ulice, ogrody, budowa miasta i wszystko co determinuje formę miasta w danym okresie. W jego pracach uwypuklone są lokalność, specyfika czasu i miejsca. Jest to robione dzięki szczegółowym studiom rozwoju typów budynków w tkance miejskiej. Bazując na tych studiach próbuje formułować ‘archetyp’ – ‘matkę’ wszystkich dalszych typów oraz rekonstruować linie rozwoju od tego archetypu do późniejszych typów.

Szkoła włoska składa się z trzech kolejnych pokoleń:

1960-1980 - najwcześniejsze pokolenie teoretyków i badaczy wykształconych w ramach szkoły włoskiej to twórcy tacy jak Carlo Aymonino czy Aldo Rossii

1975- 1990 - kolejne pokolenie takie jak : Gianfranco Cannigia czy Gian Luigi Maffei

1985-2010 - za jednego z reprezentantów ostatniej szkoły jest uważany Bernardo Secchi

Kluczowymi pracami Carlo Aymonino i Aldo Rossii są np: "The architecture of the city" (1966) czy

"La città di Padova" (1970). Zaprojektowali bardzo dużo budynków poprzedzając prace realizacyjne analizami bazującymi na wcześniej wypracowanej metodologii. Metodologia wypracowana przez Muratoriego była podstawą edukacji architektów.

Analizując szkołę włoską możemy natrafić na takie zagadnienia:

• pojęcie "trwałości" struktury miasta - jest najważniejszym pojęciem - określa ważność faktów miejskich takich jak aspekty formy miasta (budynki, przestrzenie, pomniki), które posiadają szczególną wartość dla tożsamości miasta, wykraczają poza swój czas. Trwałość prowadzi do unikalności miasta,
• powiązanie typów budynków z formą miasta - typologia - forma miasta staje się wynikową obecności różnych typów budynków,
• skierowanie głównie na małą skalę - ulice, place, architektura miasta - projektowanie konkretnych rozwiązań formalnych dla konkretnych miejsc; według Aymonino i Rossi'ego niechęć do zajęcia się większą skalą i obecność różnych typów składających się na formę miasta, nie może być opisywana w kategoriach typologii; wynika to z ciągłości procesu materializowania się struktury miasta

Architekci projektując kolejne budynki w przestrzeni, analizowali typy i sposoby budowania w danym miejscu, tak by nowy budynek wpisywał się w otaczającą zabudowę - dlatego skala była ograniczona,

• kontynuacja teorii Muratori'ego,
• procesy wzrostu - postrzeganie miasta jako dynamicznej sekwencji zdarzeń,
• relacja budynek - forma miasta - przeciwko idei autonomicznej i pozbawionej umiejscowienia formy koncept autonomicznego procesu formującego i zależności od miejsca
• poszukiwanie "archetypu" - "podstawowy typ, który poprzedza wszystkie późniejsze typy i próbuje konstruować linie wzdłuż których się one rozwijały; np. rzymski "domus" jako podstawowy typ wszystkich późniejszych typów średniowiecznych; celem jest uzyskanie pogłębionego wglądu w charakterystykę typu jako wzorca z przeszłości i rozciągnięcie go na teraźniejszość.

1975-1990 Gianfranco Cannigia, Gian Luigi Maffei - ich twórczość to próba odpowiedzi na pytania naukowe. Napisali teorię traktowania miasta w sposób atomistyczny, opisali stopnie analizy struktury miasta: działka, blok zabudowy, struktura miejska, dzielnica, poziom miejski.

Atomistyczne podejście Cannigia i Maffei - niższe poziomy skali stanowią części składowe wyższych poziomów. Oznacza to, że miasto poddaje się objaśnieniu i opisowi z punktu widzenia logiki części składowych. Najmniejsza jednostka, czyli działka, widziana jest jako kombinacja przestrzeni i budynku.

Metoda ukazuje na co zwrócić uwagę podczas projektowania przestrzeni.

Poprzez zastosowanie elementów struktury historycznej (detale architektoniczne takie jak okiennice) i biorąc pod uwagę potrzeby ludzi mieszkających w danym miejscu, szuka się współczesnych rozwiązań problemów wykształcając nowe struktury, stanowiące kontynuację historycznych form.

SZKOŁA FRANCUSKA

Szkoła francuska mówi o analizach społeczno-kulturowych, ma charakter polityczny. Pierwsze analizy tej szkoły odnosiły się do skali miasta i były prowadzone w oparciu o teorie geografii historycznej.

Porównanie szkoły francuskiej do szkoły włoskiej:

Charakterystyczna dla szkoły francuskiej jest analiza struktury dwuwymiarowej, ale uwzględnia też trzeci wymiar. Można znaleźć wiele analiz pokazujących przestrzeń publiczną oraz opisów o użytkowaniu powszechnych miejsc, nawiązuje też do codziennego funkcjonowania (nie tak jak szkoła włoska, która koncentrowała się na architekturze z opisów historycznych). Podobnie jak w szkole włoskiej pojawiają się analizy przekształcenia kwartałów czy pojedynczych działek w czasie. Mniej jest analiz pokazujących podział detaliczny budynki, ale więcej mówi się o tym w skali całego bloku, działki. Analizowana jest przestrzeń publiczna - pojawia się więcej przekrojów ulic. Dużo jest wątków społecznych, związanych z procesami historycznymi - struktura zabudowy, miejsce kształcenia pokazywane na tle rozwoju danego osiedla konkretnej społeczności.

W czasach starożytnych kościoły były rozproszone w strukturze miasta . Z czasem zostały połączone w pewien system wykorzystując do tego osie widokowe.

W Starożytnym Rzymie osie widokowe łączące kościoły rozwinęły się bardzo widocznie. Miasto było siedzibą władz papieskich co spowodowało, że stało się ośrodkiem ruchu pielgrzymkowego. Kościoły chrześcijańskie wznoszone na ruinach Starożytnego Rzymu często budowane były z wykorzystaniem materiału pochodzącego z tych ruin.

W okresie późnego Średniowiecza, Renesansu formowała się struktura miasta Rzymu. Ogromną rolę odegrał pielgrzym chodzący pieszo między świątyniami rozmieszczonymi w różnych punktach miasta. Postrzeganie miasta z perspektywy pieszej doprowadził do wybudowania struktury mogącej przyjąć pielgrzymów, w miejscach postojów wznoszono obeliski w miejscach takich jak Plac na Lateranie czy Piazza del Popolo.

Ten sposób projektowania dał początek barokowi, w którym dużą wagę przywiązywano do osi widokowych. Do wcześniejszych szlaków pieszych dodawano pewne elementy zagospodarowania takie jak place czy ujęcia widoków w pewne ramy przestrzenne np. Plac na Kapitolu. Podkreślano elementy struktury.

Forma miasta zaczyna przechowywać znaczenie.

Analizując rozwój Forów Cesarskich, można zauważyć powiązanie z tłumem ludzi, którzy się tam gromadzili oraz stopniowe wytwarzanie się struktur, mających na celu przyjęcie tych ludzi. Niektóre przekształcenia struktury miejskiej są wynikiem zmian w sposobach użytkowania przestrzeni.

Osie widokowe miały na celu wydobycie elementów kultu i ich powiązanie w pewien system. Zachodzące przekształcenia początkowo miały na celu wyłącznie realizację szlaków pielgrzymkowych, z czasem zaczęto wprowadzać zieleń w obszar samego Forum.

Tak więc morfologia miasta to analizy przekształceń struktury formalnej na tle historycznym .